W dniu 1 kwietnia 2010 roku Stowarzyszenie „Pro Carpathia” przystąpiło do realizacji międzynarodowego projektu, pn. „Skarby w drewnie ukryte” – polsko-norweska wymiana doświadczenia w dziedzinie konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego,
Dofinansowanie na realizację projektu zostało udzielone ze środków Funduszu Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.
Projekt wdrażany będzie w okresie od 01 kwietnia 2010 roku do 30 września 2011 roku w strukturze partnerstwa Stowarzyszenia „Pro Carpathia” i norweskiego Miasta Røros, a także wielu Instytucji oraz wybitnych ekspertów ze świata kultury i sztuki.
Geneza projektu: Budownictwo drewniane – symbol dawnej doskonałości rzemieślniczej i artystycznej myśli ludzkiej, z racji nietrwałości materiału jest dziś rzadkością. A jeśli nie dość chroniony zabytkowy obiekt architektoniczny ginie lub zostaje zniszczona jego oryginalna forma, ginie jednocześnie nieodwracalnie całe, trudne jeszcze do uświadomienia bogactwo krajobrazu historycznego.
Obecnie w Europie przetrwały jeszcze 4 wyróżniające się grupy cennych architektonicznie drewnianych świątyń:
- norweskie kościoły klepkowe (Stavkirke) z X-XIV wieku,
- świątynie konstrukcji zrębowej, zlokalizowane na Podkarpaciu, z których najstarsze datuje się na XIV wiek,
- drewniane kościoły słowackich Karpat,
- cerkwie unickie z XVII-XVIII wieku z rumuńskiego Marmaroszu,
Tak sklasyfikowane dziedzictwo jest bardzo zróżnicowane pod względem poziomu technicznego, stanu zachowania, atrakcyjności i stosunku społeczności do jego utrzymania i kontynuacji tradycji „kultury drewna”. Największe doświadczenia związane z konserwacją drewnianych świątyń mają specjaliści norwescy. Standardy ochrony kościołów klepkowych przed czynnikami zniszczenia są tam uważane za modelowe w skali europejskiej. Z kolei w Europie Środkowej dostrzega się proces zatracania związku lokalnych społeczności z historyczną architekturą, a tym samym destrukcję obiektów i niski poziom rozwoju technik konserwatorskich, co wpływa na nikłe możliwości promowania turystyki kulturowej, w tym regionie.
W związku z powyższym dostrzega się potrzebę realizacji projektu, który pozwoli na transferowanie cennych norweskich doświadczeń z zakresu konserwacji i promocji zabytków, umożliwiając ratowanie drewnianych skarbów podkarpackiej architektury.
Przedmiot projektu: Struktura przedsięwzięcia oparta zostanie o model funkcjonalny, przebiegający według trzech głównych sekwencji:
I – Inwentaryzacja zabytków architektury drewnianej,
II – Wizyta studyjna w Norwegii,
III – polsko-norweska współpraca w obszarze projektów konserwatorskich.
Etap I - Spośród 9 istniejących tras architektury drewnianej na Podkarpaciu, wyłonionych zostanie 9 najcenniejszych świątyń. Wyboru obiektów dokona Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków na podstawie kryteriów: istotności dla rozwoju turystyki i kultury drewnianej, znaczenia architektonicznego, wieku, stopnia zniszczenia. Obiekty staną się przedmiotem zainteresowania działaczy polskich i norweskich.
Po zakończeniu klasyfikacji, przeprowadzona zostanie rekrutacja trzech 9-osobowych zespołów merytorycznych:
1. Pracownicy instytucji służb ochrony zabytków,
2. Konserwatorzy zabytków drewnianych,
3. Właściciele/zarządcy dziewięciu wybranych zabytków.
Spośród wyłonionych uczestników utworzonych zostanie 9 zespołów zadaniowych (po jednej osobie z każdej grupy merytorycznej). Zespoły będą miały za zadanie wykonanie kompleksowych inwentaryzacji wyselekcjonowanych obiektów w oparciu o opracowaną metodologię badań. Inwentaryzację poprzedzi telekonferencja inaugurująca projekt oraz szkolenia metodologiczne. Podczas „remanentu” podkarpackiej architektury przewiduje się także badania dendrochronologiczne oraz wykonanie wizualizacji pierwotnego oblicza zabytków. Zebrane na spotkaniu podsumowującym dokumenty będą podstawą do stworzenia „Białej Księgi Dziedzictwa Historycznego” – case study zawierającego dane do opracowania eksperckich planów konserwacji i renowacji zabytków.
Etap II - przewiduje przeprowadzenie 6-dniowej wizyty studyjnej 27 uczestników, 2 osób od Wnioskodawcy i 1 dziennikarza w Norwegii.
Etap III - zakłada 11-dniową wizytę 3 ekspertów norweskich i koordynatora zagranicznego w Polsce, którzy wejdą w skład 9 zespołów zadaniowych odpowiedzialnych za przygotowanie planów konserwacji i renowacji, uprzednio zinwentaryzowanych świątyń.
Etap sfinalizowany zostanie publikacją „Zielonej Księgi Dziedzictwa Historycznego”, prezentującą modelowe rozwiązania konserwatorskie na dziewięciu obiektach.
Projekt zwieńczy publikacja „Katalog drewnianej architektury sakralnej” i polsko-norweska telekonferencja aktywizująca lokalne środowiska, wskazująca możliwości sfinansowania efektów projektu.
Efekty projektu: Projekt wykształci w uczestnikach umiejętności przywracania obiektów do stanu pierwotnego In situ. Inicjatywa podniesie kwalifikacje zawodowe polskich i norweskich środowisk konserwatorskich o nowe zasoby wiedzy i praktyczne umiejętności, których nie mogliby nabyć bez wspólnej kooperacji. Ponadto wprowadzenie „ducha przedsiębiorczości” do społeczeństw lokalnych wpłynie na zwiększenie liczby zainteresowanych alokowaniem środków w kulturę i ochronę ginących zabytków. Wartością dodaną projektu będzie rozpropagowanie wiedzy o architekturze drewnianej.
««
